گزیده ای از:
تابش بارقۀ نور
(نقدی بر سه جلد منتشر شده از رمان مادران و دختران)
نقل از نشریۀ نگاه نو شمارۀ 72 بهمن 1385
نوشتۀ گلی امامی
هر بار که از اواسط سال سردبیر نگاه نو زمزمۀ «یک سال یک کتاب» را شروع می کند، دلم می گیرد … امسال اما ، شاید برای اولین بار باشد که در پاسخ دادن به این پرسش مشکلی ندارم. بهترین کتاب سال جاری را هفته هاست که انتخاب کرده ام، هر چند بعد از آن هم کتاب های دیگر خوانده ام ولی هیچ یک نتوانسته طعم پر رنگ کتاب منتخبم را از مذاقم بزداید.
در اواخر تیرماه که به عنوان نمایندۀ ن«شر فروزان» به قصد شرکت در گردهمایی دو سالانۀ مطالعات ایرانی عازم لندن شدم، تصورم از دستاورد نهایی کار به کلی متفاوت از آن چیزی بود که حاصل شد. عدم موفقیت در فروش کتابها را… تجدید دیدار با نویسندۀ محبوبی که سالها از او و آثارش بی خبر مانده بودم… جبران کرد.
در سال های آغازین همکاری ام با انتشارات فرانکلین آثار مهشید امیرشاهی را خوانده بودم و سخت تحت تأثیرم قرار داده بود (اخیراً که دوباره به مرور این داستان های کوتاه پرداختم از تأثیرشان هیچ کم نشده بود.) … نثر جذاب، طنز متعادل، ساختار منسجم و شخصیت پردازی استادانه از عوامل نوشته های او بودند و، خوشبختانه با کیفیت بالاتر، هنوز هم هستند. … اعتماد به نفس و صلابتش در نوشتن به حدی است که جایگاهش در عرصۀ ادبیات معاصر ایران همیشه ماندگار [است]. … رمان «مادران و دختران» حکایت چندین خانوادۀ وابسته را از اواخر حکومت قاجاریه تا اواسط دورۀ پهلوی دوم بازگو می کند. شخصیت ها بسیاری حقیقی و بسیاری آفریدۀ نویسنده هستند ولی چنان در متن تاریخی داستان جا داده شده اند که در وجودشان کمترین تردیدی نمی کنیم. هر یک از کتاب ها، بعد از عنوان اصلی، یک عنوان فرعی نیز دارد. کتاب اول «عروسی عباس خان»؛ کتاب دوم «دده قدم خیر»؛ کتاب سوم «ماه عسل شهربانو» و چهارم «حدیث نفس مهراولیا». در روال حکایت روزگار این خانواده ها … حوادث همان حوادث عادی زندگی در خانواده های هر دوره است: مرگ، ازدواج، طلاق، قهر، آشتی، عشق، حسادت، رقابت، میراث خواری، زورگویی، رأفت و … نکتۀ شاخص هر کتاب در این است که روحیۀ هر شخصیت مطابق دوره و زمانۀ حیاتش و نیز در بستر تاریخی وقایع روز حکایت می شود و اینجاست که امیرشاهی در شخصیت پردازی و وقایع نگاری قدرتی عرضه می کند که در ادبیات معاصر ایران به ندرت دیده شده. گفتگوی افراد هر دوره با اصطلاحات و مثل ها و متل های همان دوره چاشنی می شود و با دورۀ قبل و بعد از خود فرق دارد. … هر فصل کتاب خاتمی است از ترکیب فضا سازی و آرایش درونی هر خانه و اتاق در زمان تاریخی خاص خود و افرادی با روحیه و خصوصیات خانواده های آن دوره. … آداب و رسوم هر دوره هم مختص همان دوره است با چنان جزییاتی که خواننده خود را در متن آن مراسم می بیند. … بخشی از حوادث کتاب در قزوین… واقع می شود. علاوه بر اطلاعات دقیق از قزوین چند ده سال پیش، نقل گفتگوها با لهجۀ قزوینی چنان ماهرانه است که حتی بدون آشنایی با آن می توان به راحتی تقلیدش کرد. … می توان صفحه ها نمونه آورد… باید کتاب ها را خواند تا حال و هوای آن را حس کرد. روح علی حاتمی شاد و یادش گرامی باد. کتاب «مادران و دختران» می توانست فیلمنامۀ درخشانی برای فیلمی به کارگردانی این هنرمند وسواسی و سخت گیر باشد که عاشق ساختن فیلم هایی با درون مایه و فضای قاجاری و اوایل پهلوی بود. … خواندن این epic [حماسۀ] چهار جلدی بارقۀ نوری در دل علاقمندان به ادبیات معاصر فارسی می تاباند.