سوداگری با تاریخ
جلد یکم
پاسخی به آسیب شناسی یک شکست
- نویسنده: محمد امینی
- محل نشر: امریکا
- تاریخ انتشار: 2013 / 1391
- تعداد صفحات: 677
پس از خواندن جلد نخست «سوداگری با تاریخ» منتظر ماندم جلد دوم آن، که نویسندۀ اثر وعدهاش را داده بود، منتشر شود تا به معرفی این کار پژوهشی در پایانش بپردازم. اما حوادثی – که مهمترینش افتراهای ناروا و ناجوانمردانهای ست که اخیرا این پژوهشگر آماجش بوده – سبب شد که این مجمل را فعلاً بنویسم و مفصل را به بعد بگذارم.
هم عنوان این اثر و هم محتوایش مقصود از این پژوهش را روشن می کند: «سودا گری با تاریخ» نوشته شده است تا بستر بحث در بارۀ مصدق را لایروبی کند و علفهای هرز این مسیر را بیخ بر. هدف پژوهشگر پیراستن و پالودن تاریخ است از دروغ های ریز و درشتی که این و آن در بارۀ دکتر محمد مصدق و دوران نخست وزیریش بافتهاند و روایات مختلفش چون سکۀ قلب دست به دست می گردد و چون علوفۀ نیم جویده دهن به دهن نشخوار می شود.
جلد نخست این تحقیق تاریخی پاسخیست به نوشتهای با عنوان «آسیب شناسی یک شکست». من مدتهاست از ژاژ خایی ادبی و ترفند بافی سیاسی رقم زن «آسیب شناسی یک شکست» ملول و خستهام و از آنجا که باقی ماندۀ عمر کوتاهتر از آن است که به یاوه صرف شود، صادرات قلمی او را – به ویژه اگر توأم با دراز نفسی باشد – نمیخوانم. اما پس از به پایان بردن «سوداگری با تاریخ» به این نتیجه رسیدم که از نویسندۀ «آسیب شناسی…» میبایست ممنون بود که مجموعهای از دروغ و دغل را در انبانۀ کتابش به هم بافته است و در اختیار پژوهشگری قرار داده تیزبین و شریف و شکیبا تا تک تک این بافتهها را – چه بید زده و چه تازه بافت – از صندوق به در آورد و در دیدرس همگان بر بند باد دهد!
این عمل را آقای امینی به بهترین وجه انجام داده است. لحن نوشتۀ او یک لحظه از نزاکت و ادب دور نمیشود و این کار شکیبایی میطلبد، زیرا آشفته گوییهای نویسندۀ «آسیب شناسی…» خواننده را مکرر از کوره به در میکند و به دشنام گویی میخواند. در مطرح کردن ناسزاهای مندرج در «آسیب شناسی…» پایه را غالباً بر حسن نیت نویسنده کتاب قرار میدهد که فقط نشانۀ شرف اخلاقی پژوهشگر است، زیرا دروغ پردازیهای بیوقفه در آن نوشته بدون سوء نیت مشکل قابل تصور است. تیز بینی پژوهشگر نیز در سراسر «سوداگری با تاریخ» نمایان است زیرا از سنگی برنگردانده نمیگذرد و افترایی را بیجواب نمیگذارد.
محمد امینی بر موضوع مورد تحقیق چیره است، در کار دقّت و وسواس نشان داده و با تأمل و انصاف مسائل را بررسی کرده است و با استفاده از اسنادی که در دست دارد و عرضۀ روایات گوناگون و گاه متناقضی که در طول زمان برای به کرسی نشاندن لجن پراکنیها به بازار آمده است، به جزئیات دروغ بافیهای تاریخی میپردازد و با ظرافت پیچ و تاب کلاف درهمشان را باز میکند و در نهایت حقیقت را، شسته و رفته، مقابل چشم خواننده مینشاند.
کند و کاوی که پژوهشگر برای نگارش هر یک از بخشهای کتاب کرده چشم گیر است و تعداد جزئیات مهم و پر معنایی که در هرکدام این بندها گنجانده پر شمار. منابعی که اطلاعات لازم برای این تحقیق از آنها استخراج شده نیز قابل ملاحظه است و گواهیست بر کار مداوم و زحمت بسیار – چون بخش عمدهای از آنها به صورت مقالات پراکنده در گوشه و کنار انتشار یافته و بی شک گردآوریشان دشوار و وقت گیر بوده است.
کتاب رویهم رفته ساختاری دارد فرهنگ نامه وار – فصلها شمارگر سخنان نادرستیست که در بارۀ مصدق رواج داده شده و مدخلها مضامین آن دروغپردازیهاست. به ویژه در بخشی که به شرح احوال دست اندر کاران خارجی کودتای 28 مرداد اختصاص دارد ساختار فرهنگ نامهای اثر هویداست. نثر کتاب متأثر از شیوۀ نگارش احمد کسرویست. (من همان اندازه که به آراء آن شادروان در بارۀ مسائل شرعی و عرفی ارادت دارم از نظراتش در مورد قواعد صرفی و لغوی پرهیز می کنم.) در نتیجه حاصل کار از ناهمواری زبانی خالی نیست، ولی بنیاد این اثر تحقیقی محکم است و این ضعف خللی بر آن وارد نمی سازد.
«سوداگری با تاریخ» خوشبختانه از اشارات روانشناسانه و انگیزه شناسانه بری ست – اشاراتی که این اواخر در نوشتههای مدعیان کارهای تحقیقی به کرّات به آنها بر خوردهایم. کتاب گرچه بر محور دروغ زنیهای «آسیب شناسی…» تدوین شده است ولی اینجا و آنجا از دروغ بافی دیگران نیز حکایاتی دارد که دانستنش مغتنم است. مضامین اکثر بهتانهایی که به مصدق زدهاند ثابت است و تکراری، و پایه و مایهاش همان تبلیغات سراسر کذب دوران نخست وزیری او که با ته بزکی به مخالف خوانان بعدی به ارث رسیده است.
به تصور من «سوداگری با تاریخ» از این پس مکمل بیچون و چرای همۀ تحقیقاتی خواهد بود که در آینده در بارۀ این دوره از تاریخ ما و نقش و مقام محمد مصدق به عمل بیاید و از این رهگذر، به گمان من، آقای امینی تاریخ نگاران و پژوهشگران فردا را از هم امروز وامدار خویش ساخته است.
شخص دیگری نیز، که من خیال میکنم، به گونهای به این محقق مدیون است، رقم زن کتاب «آسیب شناسی یک شکست است» – چه خود از این امر آگاه باشد و چه نه – زیرا بهتانهای نویسندۀ «آسیب شناسی…» به یکی از شریفترین دولتمردان این عصر و یکی از پاکترین فرزندان ایران، در دل خوانندۀ حقیقت جو احساس خصومتی می پرورد که به تحقیر و انزجار سرشته است، و فقط پاسخهای استوار و دشمن گداز محمد امینی به گفتههای دور از واقعیت اوست که این احساس را بدل به ضدیتی منطقی و اصولی میکند.
به ما گفتهاند و همه میدانیم که حقیقت نقطه مقابل دروغ است، اما درسی که محقق با این کار پژوهشی ارزنده به ما میآموزد این است که حقیقت، بی دروغ بینقص است و دروغ، بی حقیقت ناقص. مقصودم از این حرف این است که «سوداگری با تاریخ» را بی تردید میتوان بدون مرور «آسیب شناسی یک شکست» خواند و از آن بهره به کمال برداشت ولی عکسش…؟ هیهات!
به هر حال و از این پس با اذعان صریح سازمان جاسوسی امریکا (سیا) به طراحی و اجرای نقشۀ کودتا (البته با همراهی همه جانبۀ سازمانهای جاسوسی و دولتی انگلستان) به منظور براندازی دولت دکتر محمد مصدق و تثبیت دیکتاتوری محمد رضا شاه، ناگزیر پویندگان راه «قیام» 28 مرداد میبایست پیسپر راهی دیگر شوند و منتظر باشند تا روزیشان به جایی جز آن حواله گردد. اما نگران گذران زندگی نویسندۀ «آسیب شناسی…» و امثال او نباید بود چون تا زمانی که سوداگران تاریخ دکانی دارند نان جولاهان تاریخ، اگر در روغن نباشد، به تحقیق آجر نخواهد شد.
* تارنمای مهشید امیرشاهی http://www.amirshahi.org 23 اوت 2013